Ο ναρκισσισμός μπορεί πολύ συχνά να περιγράφεται ως μια κατάσταση παθολογική, οι ειδικοί όμως ισχυρίζονται ότι είναι ίσως απαραίτητος για τη συναισθηματική επιβίωση του ατόμου.

Ο Φρόυντ μάλιστα, έγραψε σε ένα από τα πιο σημαντικά του δοκίμια ότι ο ναρκισσισμός είναι μια απαραίτητη μορφή αγάπης, ακριβώς γιατί ο άνθρωπος γεννιέται πολύ νωρίς. Μια πιο σύγχρονη θεωρία της εξελικτικής βιολογίας έρχεται να ενισχύσει την άποψη του πατέρα της ψυχανάλυσης, εξηγώντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να γεννηθούν πολύ πριν να είναι ικανοί να φροντίσουν τον εαυτό τους, έτσι ώστε το κεφάλι τους να έχει μικρό μέγεθος και να μπορεί να περάσει από το γεννητικό σωλήνα κατά τον τοκετό. Οι σκύλοι, οι γάτες, τα δελφίνια και οι πίθηκοι, για παράδειγμα, δεν αντιμετωπίζουν αυτό τη πρόβλημα και ανεξαρτητοποιούνται πολύ πιο σύντομα μετά τη γέννηση τους. Οι άνθρωποι από την άλλη κατά τη βρεφική, νηπιακή και παιδική ηλικία έχουν ανάγκη τη γονεϊκή φροντίδα, όχι για μερικές εβδομάδες ή μήνες, αλλά για χρόνια.

Σύμφωνα με παρατηρήσεις σε νεογέννητα μόλις 15 ώρες μετά τη γέννηση, φαίνεται ότι αναγνωρίζουν τη φωνή της μητέρας τους και την προτιμούν από αυτή των ξένων, όπως επίσης φαίνεται να προτιμούν τη μυρωδιά της και το πρόσωπό της. Παράλληλα, κάποια πειράματα δείχνουν ότι τα βρέφη ηρεμούν όταν ακούν ηχογραφημένο το δικό τους κλάμα, αλλά αναστατώνονται με το κλάμα των άλλων βρεφών. Τους αρέσει, δηλαδή, να ακούν το δικό τους ήχο, ή τη φωνή της μητέρας τους.

Ο ναρκισσισμός λοιπόν είναι η πρώτη μορφή αγάπης που γνωρίζουμε ως νεογνά ακόμη και φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Το βρέφος κλαίει και ξαφνικά οι ανάγκες του αρχίζουν μια -μια να ικανοποιούνται. Για το βρέφος όλος ο κόσμος είναι εκεί για να το υπηρετήσει. Σε ένα βαθμό μάλιστα, το ίδιο και ο κόσμος είναι ένα.

Το αίσθημα παντοδυναμίας του βρέφους εξετάστηκε από μια ομάδα ερευνητών οι οποίοι καλλιέργησαν σε ένα βρέφος τη ψευδαίσθηση ότι μπορεί να ανοίξει και να κλείσει τη μουσική μέσω των θηλαστικών του κινήσεων. Πιο συγκεκριμένα οι ερευνητές συντόνισαν το άνοιγμα και το κλείσιμο της μουσικής με το ρυθμό των θηλαστικών κινήσεων του βρέφους. Σύντομα το βρέφος θεώρησε ότι έχει τον έλεγχο της μουσικής. Όταν οι ερευνητές αποσυγχρόνισαν τη μουσική από τις θηλαστικές κινήσεις, το βρέφος ενοχλημένο άρχισε να κλαίει. Η παντοδυναμία του είχε αψηφιστεί.

Τη φύση του ναρκισσισμού διερεύνησαν και οι αρχαίοι Έλληνες. Πέρα από το μύθο του Ναρκίσσου υπάρχει και η αναφορά του Αριστοτέλη στο ζήτημα, σύμφωνα με την οποία η αγάπη του εαυτού είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη οικείων σχέσεων. Άλλωστε, το άτομο είναι πιο κοντά στον εαυτό του από οποιοδήποτε άλλο και είναι σημαντικό να γνωρίσει και να αγαπήσει πρώτα αυτόν. Η αγάπη του εαυτού είναι σημαντικό να δίνει στο άτομο τη δυνατότητα της υπέρβασης και της ελευθερίας να δει πραγματικά τον κόσμο γύρω του. Να αναγνωρίσει ότι δεν είναι βασιλιάς ή βασίλισσα, αλλά ένας από τους πολλούς τους οποίους μπορεί να γνωρίσει και τον γνωρίσουν , να αγαπήσει και να τον αγαπήσουν.

Στο ερώτημα γιατί ο όρος ναρκισσισμός είναι τόσο αρνητικά φορτισμένος σήμερα, πολλοί ρίχνουν την ευθύνη στις θρησκευτικές πεποιθήσεις που δίνουν έμφαση στο να δίνει κανείς, αλλά όχι να παίρνει. Είναι ίσως πολύ εύκολο να κατηγορήσει κανείς μόνο τη θρησκεία. Άλλωστε, ο βασικός κανόνας του χριστιανισμού είναι να αγαπά κανείς το πλησίον του όπως τον εαυτό του, ο οποίος θα μπορούσε επίσης να διατυπωθεί ως «αγάπα τον πλησίον σου να ήταν ο εαυτός σου» , καθώς και να συμπληρωθεί από το «αγάπα τον εαυτό σου, ώστε να μπορείς να αγαπάς τους άλλους».

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον μάλιστα έχει το γεγονός ότι η λέξη αλτρουισμός, το αντίθετο του αρνητικά φορτισμένου εγωισμού χρησιμοποιείται εδώ και μόλις 100 χρόνια. Επινοήθηκε από τον κοινωνιολόγος Auguste Comte ο οποίος ήθελε να προβεί σε ένα διαχωρισμό ανάμεσα στην καλή αγάπη εαυτού και την κακή αγάπη εαυτού.

Μόλις μια δεκαετία πριν, μια μελέτη έδειξε ότι η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι πολύ σημαντικός παράγοντας κίνδυνου που σχετίζεται με τις απόπειρες αυτοκτονίας, την κατάθλιψη, την εφηβική εγκυμοσύνη και το σχολικό εκφοβισμό. Βρέθηκε δηλαδή να συνδέεται με τεράστια κοινωνικά προβλήματα που παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση ή άλλως ο προβληματικός ναρκισσισμός δεν είναι ο μοναδικός αιτιολογικός παράγοντας, αλλά είναι σίγουρα κρίσιμος. Έκπληξη μάλιστα προκάλεσε ότι η αυτοεκτίμηση δε βρέθηκε να επηρεάζεται σημαντικά από παράγοντες όπως το φύλο, τα γονίδια, η ακαδημαϊκή επιτυχία ή ακόμα και το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.

Αυτό στο οποίο τελικά καταλήγουν οι συγγραφείς της μελέτης είναι ότι την μεγαλύτερη επίδραση στην αυτοεκτίμηση ενός ατόμου την έχουν οι γονείς του. Πιο συγκεκριμένα, η έγκριση και η αποδοχή των γονέων έχει ζωτική σημασία για το παιδί. Είναι σημαντικό βέβαια η αποδοχή να είναι αυθεντική και να μην έχει ένα αδιάφορο χαρακτήρα που αφήνει να εννοηθεί ότι ότι και να κάνει το παιδί είναι υπέροχο. Η αδιάφορη αποδοχή κι επιβράβευση μάλιστα, μπορεί να επιφέρει πλήγμα στο ναρκισσισμό του γιατί το παιδί δεν την πιστεύει. Η αποδοχή όμως που εντοπίζει τα αδύναμα σημεία και τα αναγνωρίζει ως τέτοια, έχει ιδιαίτερη σημασία για την αυτοεκτίμηση, γιατί το άτομο γνωρίζει ότι παρά τις αδυναμίες του μπορεί να αγαπηθεί.

Μήπως όμως η ανησυχία της δυτικής κοινωνίας για το ναρκισσισμό εδράζεται στην ίδια τη ναρκισσιστική της κουλτούρα που συχνά ξεφεύγει από τα όρια του υγιούς; Μήπως τελικά στην σύγχρονη κοινωνία ανησυχούμε περισσότερο για την αυτονομία μας παρά για τις σχέσεις μας με τους σημαντικούς άλλους, για την ελευθερία μας παρά για τη σύνδεση μας, για τα ατομικά μας δικαιώματα παρά για το κοινό καλό;

Παράλληλα, η εξαντλητική αναζήτηση ενός τέλειου σώματος που απαντάται τόσο συχνά στο σύγχρονο άνθρωπο τείνει να επαναλαμβάνει τη μοίρα του Νάρκισσου που πνίγηκε απορροφημένος από το είδωλό του στην επιφάνεια του νερού.

Τα προβλήματα της αυτοεκτίμησης δεν μπορούν να λυθούν εν μία νυκτί. Χρειάζεται χρόνος, με τον ίδιο τρόπο που χρειάζεται χρόνος για να μεγαλώσει ένα παιδί. Άλλωστε, η μορφή αυτή της αγάπης του εαυτού που επιτρέπει στο άτομο να ανθίσει δεν μπορεί ούτε να απαιτηθεί ούτε να προγραμματιστεί. Πρέπει να δοθεί σαν ένα δώρο , όπως η αγάπη που δίνει η μητέρα στο παιδί, δίνοντας του ταυτόχρονα τη δυνατότητα να αγαπήσει άλλους.

Αν διαβάσει κανείς προσεκτικά το μύθο του Νάρκισσου θα δει ότι το τέλος δεν είναι πράγματι τόσο θλιβερό. Στο σημείο που ο όμορφς άνδρας χάθηκε, εμφανίστηκε ένα πανέμορφο λουλούδι που πήρε το όνομά του. Αυτό μπορεί να ερμηνευθεί  σαν ένας συμβολισμός της συρρίκνωσης του πρώιμου ναρκισσισμού μέσα στον πυρήνα της ύπαρξης απ όπου τρέφει το άτομο όπως το χώμα τρέφει το άνθος. Στην αρχή οι γονείς συναινούν στην ψευδαίσθηση παντοδυναμίας του παιδιού, αλλά στην ουσία το άτομο μεγαλώνοντας είναι το μονό που μπορεί να πάρει το ρίσκο να ξεπεράσει αυτή την ψευδαίσθηση.

Το να πάρει κανείς το ρίσκο να αγαπήσει και να αγαπηθεί είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα.