Από την αρχή της ανθρώπινης ιστορίας η τέχνη χρησιμοποιήθηκε και ως μέσο επικοινωνίας και για θεραπευτικούς λόγους. Τα εικαστικά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη θεραπεία λίγο πριν το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν μια ομάδα καλλιτεχνών και ψυχιάτρων στις ΗΠΑ και στην Αγγλία άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον για μια πιο θεραπευτική χρήση των εικαστικών (art therapy), ενώ στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται γύρω στο 1980.
H θεραπεία μέσω των εικαστικών (art therapy) προέρχεται από δύο κυρίως τομείς: την εικαστική τέχνη και την ψυχολογία και σημαίνει τη χρήση των εικαστικών με θεραπευτικό σκοπό. Σε μία τέτοια είδους θεραπεία ο θεραπευτής ζητάει από τον ασθενή να εκφράσει τα συναισθήματα, τα όνειρα και τα εσωτερικά του βιώματα μέσω ποικίλων καλλιτεχνικών μέσων.
Το έργο τέχνης που δημιουργεί θεωρείται αναπαράσταση του αντικειμενικού κόσμου, αλλά το άτομο που δημιουργεί το έργο προβάλλει πάνω του τμήματα του εαυτού του και του αντικειμένου. Η σχέση που αναπτύσσεται είναι τριαδική, δηλαδή θεραπευτής-θεραπευόμενος-εικόνα. Η θεραπεία μέσω των εικαστικών μπορεί να είναι ατομική ή και ομαδική, βασιζόμενη στις υποκειμενικές ανάγκες του ασθενούς και καθοδηγούμενη από τον θεραπευτή δίνοντας ασκήσεις με συγκεκριμένη θεματική.
Κατά τη δημιουργία του έργου ο άνθρωπος προβάλει τις εμπειρίες του με σύμβολα. Χρησιμοποιούνται εικόνες όπως πόρτες, παράθυρα, κλειδιά, πύλες, μάσκες, καταφύγια, σπίτια κ.α.
Στη δημιουργική τέχνη πάντα γίνεται μια συνάντηση. Οι καλλιτέχνες συναντούν τα τοπία, τις ιδέες ή τα εσωτερικά τους οράματα που θέλουν να εξωτερικεύσουν. Όσο δημιουργούν, απορροφώνται μέσα σε αυτά και γίνονται κομμάτι του έργου τέχνης. Ταυτόχρονα όμως βγαίνουν έξω από αυτό και προσπαθούν να το δουν από διάφορες προοπτικές. Αυτή η δυνατότητα αλληλεπίδρασης, ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό κόσμο, το να είσαι μέρος κάποιου πράγματος και ταυτόχρονα να είσαι απ’ έξω, είναι η λέξη-κλειδί της επικοινωνίας.
Η τέχνη βοηθάει τους ανθρώπους να βιώσουν τον κόσμο με διαφορετικούς τρόπους και ως εκ τούτου τους βοηθά να δώσουν στις λέξεις μεγαλύτερη ουσία, κάνοντάς τες πιο ζωντανές.
Ο Arthur Robbins στο βιβλίο του «The Artist as Therapist» (1987), λέει ότι:«Στην θεραπεία οι ασθενείς και ο θεραπευτής προσπαθούν να βρουν μέσα τους τον καλλιτέχνη. Η θεραπευτική διαδικασία για τους ασθενείς είναι μια συνεχής πάλη για να ανακαλύψουν αληθινές εσωτερικές αναπαραστάσεις και σύμβολα και τους δίνει μορφή ώστε να αναπτύξουν πιο πλούσιες και πιο συγκεκριμένες ζωντανές πραγματικότητες. Οι θεραπευτές δίνουν διέξοδο στον καλλιτέχνη μέσα τους, με μια συνεχή διαδικασία διατήρησης ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που θα προσφέρει στους ασθενείς το χώρο, την ενέργεια και την ορμή για να αλλάξουν».
Όντως πολλά άτομα δυσκολεύονται να βρουν λέξεις για τα εσωτερικά τους συναισθήματα, τους φόβους και τις εμπειρίες τους. Το έργο τέχνης γίνεται συμβολική γλώσσα για τα εσωτερικά τους συναισθήματα και τους βοηθά να οικοδομήσουν μια γέφυρα ανάμεσα στην εσωτερική και την εξωτερική πραγματικότητα.
Η αξία της εικαστικής, και όχι μόνο, ψυχοθεραπείας προσφέρει έναν «καθρέφτη» στα συναισθήματα και στις σκέψεις. Σε αντίθεση με τον προφορικό λόγο, η εικόνα είναι κάτι που μένει. Είναι λοιπόν ένα είδος «χειροπιαστής μνήμης», γιατί ο άνθρωπος μπορεί να επιστρέψει σε μια εικόνα που δημιούργησε παλιά και να τη διερευνήσει ξανά.
Η μουσικοθεραπεία (music therapy), η δραματοθεραπεία (dramatherapy) και η χοροθεραπεία (dance therapy), μέσα από τη μουσική, το δράμα και το χορό αντίστοιχα, προσφέρονται επίσης ως εναλλακτικές θεραπευτικές μέθοδοι.
