Το Μεγάλο Σάββατο είναι η τελευταία μέρα της Μεγάλης Εβδομάδας και της Μεγάλης Σαρακοστής. Τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα εορτάζεται κατά το ορθόδοξο τυπικό η Ανάσταση του Χριστού. Είναι το μόνο Σάββατο του χρόνου κατά το οποίο νηστεύεται και το λάδι.
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου, εορτάζεται στην εκκλησία η πρώτη Ανάσταση, κατά την οποία ψάλλεται το «ἀνάστα, ὁ Θεός, κρίνων τζν γῆν, ὅτι σὺ κατακληρονομήσεις ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι». Το πρωί τελείται ο εσπερινός του Πάσχα. Η ακολουθία έχει αναστάσιμο και πανηγυρικό χαρακτήρα. Είναι η λεγομένη Πρώτη Ανάσταση.
«Σεισμός εγένετο μέγας», καθώς οι Μυροφόρες πλησιάζουν τον Τάφο του Ιησού. Φτάνοντας στο σημείο αντί για το πτώμα του Ιησού βλέπουν στη θέση του Άγγελο ο οποίος τους αναγγέλει πως ο «Κύριος Ανέστη». Οι Μυροφόρες τρέχουν να αναγγείλλουν την ευχάριστη είδηση στους Αποστόλους και ο ανεστημένος Ιησούς εμφανίζεται στο δρόμο τους. Κατά τη σύναξη των έντεκα μαθητών εμφανίζεται μπροστά τους ο Ιησούς ο οποίος τους δίνει εντολή «πορευθέντες μαθητεύσαντες πάντα τα έθνη, βαπτίζοντες αυτούς εις το όνομα του Πατρός του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».
Τα μεσάνυχτα του Σαββάτου προς Κυριακής γίνεται η Ακολουθία της Αναστάσεως και ο όρθρος και η Λειτουργία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Οι λαμπάδες, τη στιγμή ακριβώς που ο ιερέας εμφανιστεί στην Ωραία Πύλη προσφέροντας το Άγιο Φως λέγοντας «Δεύτε Λάβετε Φως». Το φως αυτό μεταφέρεται στο σπίτι. Με το «Άγιο Φως» των κεριών οι άνθρωποι κάνουν το σχήμα του σταυρού πάνω από την κεντρική πόρτα του σπιτιού για καλή τύχη.
Στη Χίο, όταν ο παπάς διαβάζοντας το Ευαγγέλιο λέει: «και σεισμός εγένετο μέγας» και ψάλλεται το Χριστός Ανέστη, η ατμόσφαιρα δονείται από τις κωδωνοκρουσίες, τους πυροβολισμούς, τους κρότους των κροτίδων και πυροτεχνημάτων. Μερικές φορές στόχος των κροτίδων που εκσφενδονίζονται είναι ο ίδιος ο παπάς.
Στην Κορώνη της Μεσσηνίας ένα πραγματικό πανδαιμόνιο γίνεται στους δρόμους, όπου πολλοί σπάνε πήλινα κανάτια, όπως λένε στη Ζάκυνθο, «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά στην ουσία, για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος.
Στη Σινώπη, οι πιστοί δεν λησμονούν το πάθος τους κατά του Ιούδα και όταν πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη, τότε θα πάρει ο καθένας από κάτω ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο, αφού από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας.
Στην Κέρκυρα, το Μεγάλο Σάββατο η Κέρκυρα ξυπνά νωρίς. Στις 6 το πρωί, στην Παναγία των Ξένων, μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική Επτανησιακού ρυθμού, γίνεται η αναπαράσταση του σεισμού που κατά τις Γραφές ακολούθησε την Πρώτη Ανάσταση.
Στις 9 το πρωί στον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα ξεκινά η λιτανεία του Αγίου που καθιερώθηκε το 1550, όταν η Κέρκυρα σώθηκε από λιμό. Το παράδοξο εδώ είναι ότι γίνεται ταυτόχρονα και η περιφορά του Επιταφίου, αντίθετα από όλα τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Η περιφορά του επιταφίου το Μ. Σάββατο καθιερώθηκε ουσιαστικά τα χρόνια της Ενετοκρατίας, καθώς οι Ενετοί απαγόρευαν τις λιτανείες και τον Επιτάφιο μέσα στην πόλη.
Η περίφημη Φιλαρμονική της Κέρκυρας συνοδεύει την περιφορά – ίσως έχετε ακούσει ότι η Κέρκυρα έχει μια από τις πιο καλά οργανωμένες και «μελωδικές» Φιλαρμονικές και πραγματικά η μουσική τους είναι υπέροχη. Κατά παράδοση παίζουν συγκεκριμένες μουσικές το Μεγάλο Σάββατο: τη Marcia Funebre (επιτάφιος πορεία) από την Hρωική του Beethoven, το Calde Lacrime του Michelli.
Λίγες ώρες αργότερα, ο θρήνος δίνει τη θέση του στη… φασαρία, καθώς κόσμος μαζεύεται στη Σπιανάδα και στο Λιστόν – και όπου μπορεί – για να απολαύσει ένα από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα του Πάσχα στη χώρα μας, τους μπότηδες.
Οι Μπότηδες
Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 11 το πρωί, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες είναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.
Το έθιμο με το σπάσιμο των κανατιών το Πάσχα στην Κέρκυρα έχει μακρά ιστορία που χάνεται πάλι στην εποχή της Ενετοκρατίας, ωστόσο υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες για το πώς ξεκίνησε. Και επειδή βρισκόμαστε στην Ελλάδα όπου ο χριστιανισμός και το Δωδεκάθεο αλληλομπλέκονται, οι θεωρίες έχουν τις αναφορές τους στις δυο αυτές θρησκείες.
Κάποιοι λένε ότι το έθιμο είναι των Καθολικών της Ενετοκρατίας, όπου στην αρχή του χρόνου οι κάτοικοι πετούσαν τα παλιά τους πράγματα για να μπορέσει ο νέος χρόνος να τους φέρει καινούρια και καλύτερα. Οι κάτοικοι της Κέρκυρας οικειοποιηθήκαν το έθιμο, αντικαθιστώντας όμως τα παλιά πράγματα με τα κανάτια για να προκαλέσουν μεγαλύτερη φασαρία.
Η δεύτερη θεωρία αναφέρεται στην περίοδο των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι τον Απρίλιο γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής και βλαστικής περιόδου, πετώντας τα παλιά τους κανάτια για να γεμίσουν τα νέα με τους νέους καρπούς. Κάποιοι θα σας πουν σίγουρα στην Κέρκυρα ότι όποια και να είναι η αλήθεια, οι Κερκυραίοι αρέσκονται να ξορκίζουν το κακό με τα κανάτια τους, σημαίνοντας και τη λήξη του χειμερινού λήθαργου και την αναγέννηση της Φύσης.
Αν βρεθείτε στην Κέρκυρα κατά το σπάσιμο των Μπότηδων, μην παραλείψετε να πάρετε μαζί σας και ένα κομματάκι και να το κρατήσετε μαζί σας όλο το χρόνο – οι ντόπιοι θα σας πουν ότι θα σας φέρει καλή τύχη.
Κι εκεί που η φασαρία των μπότηδων τελειώνει, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους παίζοντας χαρμόσυνη μουσική αυτή τη φορά – το εμβατήριο “Μη φοβάστε Γραικοί” κυριαρχεί στον αέρα.
Έθιμα του Πάσχα το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα
Μέχρι το βράδυ της Ανάστασης, η Κέρκυρα είναι πλημμυρισμένη από κόσμο που συνήθως παρακολουθεί τις λειτουργίες ή τα μικρά γεγονότα και έθιμα που λαμβάνουν χώρα παντού στην πόλη.
Ένα από τα πιο εντυπωσιακά, αλλά και αστεία έθιμα, είναι το έθιμο της Μαστέλας, που αναβιώνει στο εμπορικό κέντρο της Κέρκυρας. Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι τοποθετούν ένα μισοβάρελο στολισμένο με κορδέλες και μυρτιές και καλούν τους περαστικούς να ρίξουν νομίσματα – για το καλό. Στο τέλος της μέρας, όταν οι καμπάνες της Ανάστασης ηχήσουν κάποιος πρέπει να βουτήξει μέσα στο βαρέλι και να βγάλει τα νομίσματα.
Τι απογίνονται τα νομίσματα αυτά δεν ξέρουμε σίγουρα, πάντως οι κάτοικοι λένε ότι πάνε στο δήμο. Παλιά πριν μερικούς αιώνες όταν ξεκίνησε το έθιμο, οι κάτοικοι έπιαναν κάποιον περαστικό, ο οποίος περπατούσε ανίδεα στην πόλη και τον πέταγαν μέσα στο βαρέλι αναγκαστικά, για να μαζέψει τα νομίσματα.
Στη Φθιώτιδα τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας Επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Aγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει την δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το φως της Ανάστασης.
